16. පංච මහා විල්

91.පංච මහා විල්/ The Great Lakes

Image Credits: NASA (National Aeronautics and Space Administration). Image Source- http://eoimages.gsfc.nasa.gov/images/imagerecords/78000/78617/ISS031-E-123071_lrg.jpg

ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය හා කැනඩා මායිමේ පිහිටා ඇති, සුපීරියර්, මිචිගන්, හ්‍යුරන්, ඔන්ටේරියෝ සහ ඊරි යන පංච මහා විල් එකතුවෙන් ලොව විශාලතම නැවුම් ජලතලාව ආවරණය වේ. එය පෘතුවි පෘෂ්ඨයේ නැවුම් ජල පරිමාවෙන් 21% කි. ජල තලය, වර්ග කිලෝමීටර 208,610ක ප්‍රදේශයක් පුරා විසිර පවතින අතර, මුළු ජල පරිමාව ඝණ කිලෝමීටර 22,560කි (6 Quadrillion Gallons). මෙම ජල පරිමාව ඇමරිකා එක්සත් ජනපද ප්‍රාන්ත 48 පුරාවට විසිරුවවහොත්, ජල මට්ටමේ උස මීටර 3ක් (අඩි 9.5ක්) වනු ඇත. ඉන් ඔබට ජල කඳේ පරිමාව පිළිබඳ යම් වැටහීමක් ලැබේ. ඉහත ඡායාරූපයෙන් දැක්වෙන්නේ නාසා ආයතනය සතු Expedition-31 නම් අභ්‍යවකාශ ශටලයේ සිටි ගගනගාමියෙක් විසින් ලබාගත් පංච මහා විල්හි ඡායාරූපයක් වන අතර ඉන් පෙන්නුම් කරන්නේ ජලතලය මත පතිත වී පරාවර්තනය වන රන්වන් පැහැති සූර්යාලෝකයයි. එය අතිශයින්ම මනස්කානත දර්ශනයකි.             සුපීරියර් විල පංච මහා විල් අතර විශාලතම විල වේ. කෙතරම් විශාලද යනු, එයට අනෙක් විල් සතරම ඇතුල් කල හැකි අතර, ඊට අමතරව, ඊරි විල මෙන් තුන් ගුණයක විශාල ප්‍රදේශයක්ද ඇතුල් කල හැක.  Photograph/ ඡායාරූපය: Wikipedia Contributors, ‘The area of each rectangle is proportionate to the volume of each lake’, in Wikipedia The Free Encyclopedia, viewed on 15 October 2010, < http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/timeline/0be19ad6be5cea3067ae6d7886e0d35a.png> පංච මහා විල් මීට වසර 10000 කට පෙර අවසන් හිම යුගයේ නිර්මාණය වූ බව පැවසේ. ඉන් පෙර විල් සහිත ප්‍රදේශය, ලොරෙන්ෂියානු හිම තලාව මඟින් ආවරණය වී පැවතිණි. මෙම හිම තලාව වසර 95,000- 20000 කට පෙර කාලයේ කැනඩාවේ සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයේ (උතුරු) විශාල කොටසක් ආවරණය කරගෙන සිටි මහා අයිස් තලාවකි. වසර 14,000කට පෙර අයිස් තලාව දිය වීමට පටන් ගෙන වසර 4000කට පෙර සම්පූර්ණයෙන් දියවූ අයිස් තලාවේ ජලයෙන්,පංච මහාවිල් ද්‍රෝණි පිරුණි.  අසමානවූ ග්ලැසියර ඛාදනය හේතුවෙන්, තරමක් උස් කඳු ගැට විල් මධ්‍යයෙහි දූපත් ආකාරයෙන් නිර්මාණය වුණි. විල් ද්‍රෝණි මෘදු වැලි ගල් සහ ශල්ක සංයුතියෙන් සුසැදිය. සුපීරියර් විලෙන් ආරම්භවී එහි ජලය, විල් අතර පිහිටි ජල මාර්ග ඔස්සේ හ්‍යුරන් සහ මිචිගන් විල් තුලටත්,  ඒවායේ ජලය ඊරි විලටත් ගලා යයි, ඊරි විලෙහි ජලය කිලෝ මීටර 35ක් දුර ගෙවා ගොස්, නයගරා දිය ඇල්ල නිර්මාණය කරමින්, ඔන්ටේරියෝ විලට එක්වේ. ඔන්ටේරියෝ විලෙහි ජලය ශාන්ත ලෝරන්ස් ගංගාවට එක්වී අවසන කිලෝ මීටර 1600ක දුරක් ගෙවා ශාන්ත ලෝරන්ස් මෝයෙන් අත්ලන්තික් මහා සාගරයට එක් වේ. Photograph/ ඡායාරූපය: Wikipedia Contributors, ‘Great Lakes: System Profile’, in Wikipedia The Free Encyclopedia, viewed on 15 October 2010, < http://en.wikipedia.org/wiki/File:Great_Lakes_2.PNG> පංච මහා විල් සහිත වටපිටාව අපූරු භූ නිර්මාණවලින් සුසැදිය. වෙරළාශ්‍රිත වගුරුබිම්, ගල් සහිත වෙරළ තීර, මහා තැනි තලා, සැවනා බිම් (ගස් නොමැති තැනි තලා ප්‍රදේශයක්), කැලෑ සහ තෙත් බිම්වලින් ගහනය. හ්‍යුරන් සහ මිචිගන් විල් මත පමණක් දූපත් 30,000කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ඇත. විල් තුල වර්ග 180කට ආසන්න මත්ස්‍යයින් සංඛ්‍යාවක් ජීවත් වේ. Bass, Nothern pike, lake herring (විල්හි ජීවත්වන හුරුළු විශේෂයක්), whitefish, walleye, ට්‍රවුට් යන මසුන් වර්ග. ඊරි විල වඩාත් උණුසුම් ජලය ඇති විල වන අතර, ජීව විද්‍යාත්මක අතින් අනෙක් විල්වලට වඩා ඉදිරියෙන් සිටී. විල් අවට කොළ පැහැයෙන් දිදුලන වනාන්තර, විවිධාකාර ජීවීන්ගේ නිවහන වේ. සුදු වලිගැති මුවා, බීවර්,  හික්මීයන්, මුගටි, නරි, කළු වලසා, බොබ්කැට්, වෘකයින් සහ ගෝනුන් බහුල වේ.  විලට මායිම්ව ඇති එක්සත් ඇමරිකා ජනපද අටක (මිනසෝටා, විස්කොන්සින්, ඉලිනොයිස්, ඉන්දියානා, මිචිගන්, ඕහියෝ, නිව්යෝක් සහ පෙනිසිල්වේනියා) සහ කැනඩාවේ ඔන්ටේරියෝ ජනපදයේ මිනිසුන් මිලියන 30ක් පමණ විල්හි වෙරළාශ්‍රිතව ජීවත් වේ. Photograph/ ඡායාරූපය: Glin, ‘Great Lakes: On the map’, in Great-Lakes.net, viewed on 15 October 2010, < http://www.great-lakes.net/teach/chat/answers/graphics/greatlakesmap.gif>   Wikipedia

UNESCO NATURAL WONDERS